Samen, maar toch alleen.

De statistieken spreken voor zich. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) sterft er elke 40 seconden iemand aan zelfdoding. Ieder jaar zijn dat 800.000 mensen. Met 13 zelfdodingen per 100.000 inwoners (2016) onderscheidt Europa zich in negatieve zin.

Het wereldwijde gemiddelde ligt op 10,5. Met 15,7 per 100.000 inwoners is België de koploper in West-Europa.

Mocht dit om een ziekte gaan, dan zou de wereld alles uit de kast halen om een remedie te vinden. En toch beschikken slechts 38 landen over een nationale preventiestrategie tegen zelfdoding. De voorbije twee weken hebben we het uitvoerig gehad over de dreiging van het coronavirus, en dat is belangrijk, maar de echte epidemie van deze tijd is mentale gezondheid.

Zoals elk thema waarvoor je een oplossing zoekt, moet je eerst de oorzaak duiden. Zelfdoding is altijd een maatschappelijk probleem geweest, maar nadat het aantal gevallen gedaald was tijdens de jaren 70, 80 en 90, zien we sindsdien een alarmerende stijging. Het meest prangend is de toename bij jonge mensen, zeker in het Westen.

Vandaag staat zelfdoding bij hen op de tweede plaats als doodsoorzaak, alleen voorafgegaan door het verkeer. Experts wijzen op de correlatie met de opkomst van technologie en sociale media. Begrijp me niet verkeerd: sociale media en technologie hebben ons veel goeds gebracht. Ze zijn een bron van informatie en kennis, en ze hebben kinderen en jongeren een stem gegeven, die voordien niet gehoord werd door de politiek en de media. Maar er zit ook een schaduwzijde aan. Sociale media verbinden ons en tegelijk knagen ze aan de banden tussen mensen.

Waar we vroeger iemand thuis zouden hebben opgezocht als we ons zorgen maakten, sturen we nu een Whatsapp-bericht. Subtiele wenken in humeur en gedrag pikken we niet langer op, we laten onze intuïtie liever tegenspreken door foto's van een strandvakantie die 200 likes krijgen. Als volwassenen al de druk voelen om er perfect uit te zien en het perfecte leven te leiden, en zich moeten weren tegen online pestgedrag en kritiek, dan moet diezelfde druk verpletterend zijn voor onze kinderen. Nog een alarmerend cijfer: het aantal zelfdodingen bij mannen. In rijke landen ligt dat bijna drie keer hoger dan bij vrouwen.

Waaraan moet een jongen beantwoorden om een man te zijn? Al decennialang zijn er tegenstrijdige signalen. Dat eist zijn tol. Jongens die hun onbehagen uiten, krijgen vaak te horen dat ze zich moeten 'vermannen'.

Hoe fit jonge mensen fysiek ook zijn, mentaal blijven ze kwetsbaar. Hun emoties, hun brein en hun persoonlijkheid zijn nog in volle ontwikkeling. De WHO raadt overheden aan om de toegang tot pesticiden te beperken. Vergiftiging is de op een na meest voorkomende manier om uit het leven te stappen. Het is natuurlijk maar een van de voorgestelde maatregelen, maar je pakt er alleen een symptoom mee aan, niet de oorzaak. Het belangrijkste instrument tegen depressie en zelfdoding bij jonge mensen, is het thema bespreekbaar maken. De stilte vergroot het stigma en houdt jongeren tegen om hulp te vragen of hun bezorgdheid uit te spreken. Dat ongemak fnuikt elke conversatie met vrienden, familie en collega's. Het stilzwijgen moet dringend doorbroken worden. Families, leraars en klasgenoten moeten de tekens leren lezen en de veranderingen in gedrag niet afdoen als humeurigheid.

Overal waar jonge mensen zich bevinden - in alle sectoren en op alle fora - moeten we de focus aanscherpen. Gezondheid, onderwijs, gemeenschapsvorming, integratiebeleid: in alle nationale strategieën moeten aanbevelingen en actiepunten worden opgenomen. Waarom is het Westen zo ongelukkig? Het is een vraag waar experts zich al jaren het hoofd over breken. Mensen die het met minder moeten stellen, halen blijkbaar meer voldoening en betekenis uit hun leven. Is het voor een stuk te wijten aan de waarde die we hechten aan instantbevrediging, in tegenstelling tot vervulling op lange termijn?

We vertellen jongeren dat ze goede punten moeten halen, de beste zijn, hun ambitie waarmaken - je kunt worden wat je maar wilt. Maar intussen zitten we voor de televisie, een vork in de ene hand, een smartphone in de andere, en verwachten we dat zij geloven dat we echt naar hen luisteren. En zelfs al doen we dat, leven we sowieso niet naast elkaar? In een samenleving die ons zoveel voorschotelt dat we niets meer proeven, en de tederheid vergeten van gedeelde momenten?

We zijn samen alleen. In een wereld die sneller gaat dan je met je ogen kunt knipperen, moeten we jonge mensen tonen dat we wel de tijd hebben en de kunst verstaan om te waarderen wat ertoe doet: elkaar en dit moment. We moeten tonen dat we het hele plaatje zien en niet alleen de likes en de prestaties. Dat we er zijn voor wie het moeilijk heeft en onze steun kan gebruiken. Dat we niet perfect zijn en dat verdriet oké is. Dat is geen zwakte, dat is het leven. Niemand is voortdurend gelukkig. Levensnoodzakelijke gesprekken kunnen leiden naar levensreddende hulp. Het zijn vaak de eerste stappen naar een hechter leven, naar een diepere vervulling.

Wie met vragen zit rond zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn via het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be 

Bron: De Standaard, 4/02/2020, https://www.standaard.be/cnt/dmf20200203_04833427